De periode voor 1857

Wanneer is de firtel eigenlijk ontstaan horen we wel eens?

Daar hebben ook wij het raden naar, maar we nemen aan dat al voor 1800 er een soort van "fietel" uitging. Uit overlevering weten we dat er toen ook al fietelliedjes werden geschreven voor de stoet, jammer genoeg is er uit die periode geen tastbaar bewijs overgebleven. Die stoet had (voor zover we weten) geen religieuze oorsprong.

We nemen aan dat de stoet vanaf de jaren 1840 niet meer uitging door de felle armoede die er in het dorp Zulte heerste. In dat jaar leefden meer dan 39 gezinnen (op een totaal van 2004 inwoners) van het armenbestuur (voorloper van het huidige OCMW). In 1848 stierven 34 mensen aan tyfus en pokken, meer dan 126 inwoners hadden een blijvend letsel.

Vanaf 1851 ging het iets beter, maar het duurde nog tot 1860 voor de crisis echt bezworen was.

Van de definitieve start tot 1938

In 2007 vierde Zulte zijn 150e Firtelstoet, dus moeten we aannemen dat de stoet voor het eerst echt uitging in 1857. Dat is echter niet zo. Het ging om een herontstaan, want er waren meer dan waarschijnlijk al Firtels voor 1857.

Ook over het jaar 1857 is er geen volledige zekerheid, mogelijk was het enkele jaren later (rond 1860/62). Drie luimige zultenaars hadden dat jaar nog een staartje gemaakt aan de tweedaagse kermis van begin oktober. Zij hadden nog enkele herbergen bezocht de dinsdag na de kermis. Verkleed en met hondenkar trokken ze zingend en springend door het dorp. Aangemoedigd door de bijval gingen ze zich vertonen op het kasteel van Zulte, waar ze van baron Limnander een kan bier en een dubbele frank drinkgeld kregen.

Het volgende jaar werd besloten meer te doen en zo gebeurde het ook, de fietel was herboren! In het jaar 1866 werd zelfs een toelage van 30 frank verleend. Zo groeide de fietel uit tot een echte stoet met wagens en groepen. In tegenstelling tot stoeten ergens anders, trok de fietel op dinsdagvoormiddag uit.

Na een periode van bloei en groei kende de fietel rond 1900 een nieuw dieptepunt. Onder de impuls van enkele nieuwe firtelmannen werd in 1902 een "stoet met talrijke verbeteringen" voorgesteld. De heropleving was een feit en in 1905 waren er wel 10 fietelwagen die deelnamen. In die periode werd ook beslist de stoet dinsdagnamiddags te laten uitgaan. Vanaf 1906 werd ook vuurwerk afgeschoten. In het jaar 1913 ging de laatste vooroorlogse fitel uit. Zulte werd dan voor 5 jaar verstoken van "leute en plezier".

Na de Eerste Wereldoorlog dook de Firtel opnieuw op. Vanaf nu was het ook de Firtel, na fietel en fitel (let op de schrijfwijze), om welke reden dan ook. De stoet ging nu definitief uit op dinsdagnamiddag en 's avonds volgde de fakkeltocht. Onder impuls van Nestor en Gaston Martens ging de stoet enkele succesvolle jaren tegemoet tussen beide oorlogen. In 1938 ging de laatste firtel voor de Tweede Wereldoorlog uit.

Van 1945 tot heden

In 1945 trok de stoet zich traag terug op gang. Een schuchtere start met slechts 6 wagens. Vanaf 1947 zat er nieuw leven in, want toen melden zich 8 groepen aan.

De jaren die er op volgden toonden aan dat de firtel in een bloeiperiode zat. In 1953 schreef 'De Gentenaar': "...dat de jongste uitgave schitterend geslaagd is. Een zee van volk, een cristalisatie van suggestieve uitbeeldingen... Het verloop getuigde van organisatiegeest en mocht terect bogen op de algemene bewondering van duizenden toeschouwers".

In 1957 werd de honderdste verjaardag van de Firtel gevierd en dat gebeurde met de nodige luister. Voor het eerst werd toen de Firtelbok het symbool van de stoet en Anglo-Belge brouwde voor de gelegenheid een biertje 'Firtelbok' genaamd. De viering van deze Firtel werd ingezet op zaterdagavond met het proces en de verbranding van de oude reuzen en de inhuldiging en huwelijk van de nieuwe. De dag erop, zondag 6 oktober ging de stoet voor het eerst in zijn geschiedenis op een zondag uit. De belangstelling was enorm: duizenden toeschouwers waren van overal naar zulte afgezakt, de pers was talrijk aanwezig en diezelfde avond was er een filmverslag op de Vlaamse Televisie. 16 wagens namen deel aan die editie, een nieuw record, dat zelfs tot op de dag van vandaag niet werd gebroken. De feesteditie werd afgesloten met de traditionele fakkeltocht op dinsdagavond.

De edities van 1958 en 1959 gingen terug uit op dinsdag, maar vanaf 1960 werd definitief gekozen voor de eerste zondag van oktober. Deze wissel van datum betekende echter ook het stille einde van de fakkeltocht op dinsdagavond. Het aantal deelnemer slonk jaar na jaar en in 1968 ging de laatste fakkeltocht uit.

Na nog enkele succesvolle Firtel edities kende de stoet een nieuw dieptepunt in 1970, slechts 4 lokale firtelwagens. De stoet werd stilaan uitgebreid met niet-Zulte ingrediënten (showkorpsen, dansgroepen,...).

In de jaren 70 werd werk gemaakt van een heropleving van de Firtel. Talrijke nieuwe initiatieven werden er in en rond de stoet georganiseerd, sommige succesvol, andere een kort leven beschoren:

In 1973 startte de traditie van de Firtelbals en in 1974 was er de eerste bokkeworp (bestaat nog tot op de dag van vandaag).

In 1969 werd de eerste Miss Firtel verkozen, deze verkiezing kende jaar op jaar veel succes (tot 1200 aanwezigen op de verkiezingsavond), maar na de editie van 1977 gaf het Miss-Firtel comité er de brui aan. In 87 en 88 werd nog een herstart genomen, maar de formule bleek teveel aan succes verloren te hebben.

De Firtelstoet zelf kende inn 1979-80 en 81 een revival, edities met meer dan 10 firtelwagens. De opleving was echter van korte duur, want in 1985 titelde het Nieuwsblad: 'Firtel in Krisis'.

De Firtel kabbelde met enkele kleine heroplevingen door tot het jaar 1997, tot nu toe het dieptepunt van alle Firtels. Slechts 3 firtelwagens, ruim aangevuld door een groot praalgedeelte. Vanaf 2003 is het aantal deelnemers terug positief te noemen met meer dan 10 firtelwagens in het jaar 2005 en 2006.

Ook het magische 150e firteljaar 2007 werd er een om nooit te vergeten. De week voor de Firtel werd een standbeeld van 2 dansende Firtelbokken onthuld op het kerkplein van Zulte. Dit beeld werd geschonken door de Vriendenkring van Zulte en werd ontworpen door de bezieler van de Gentse Feesten Walter de Buck. Tijdens dit jaar werden talrijke activiteiten op touw gezet om de 150e jaargang te vieren: een Firtelwandeling, lezingen, tentoonstellingen en de uitgave van een boek over 150 jaar firtel. Die Firtelzondag werden alle deelnemers en vele toeschouwers bedankt met een stralende najaarszondag!

Van een terugval in deelnemers kan men in 2008 en 2009 niet spreken. Het aantal wagens blijft stabiel op een 9-tal en de publiciteitskaravaan die sinds een aantal jaren de stoet terug vooraf gaat, trekt zelfs ieder jaar meer en meer deelnemers.

Wij hopen alvast dat dit stukje Vlaamse geschiedenis nog een lang leven beschoren is!

Deze tekst bevat fragmenten uit het boek 'Zulte Firtel - Stoet van leute en plezier' van André De Poorter